ADHD czy niedotlenienie? Gdy dziecko nie może się skupić

Opublikowano przez

Dziecko wraca ze szkoły permanentnie zmęczone, ma problemy ze skupieniem na lekcjach, bywa rozdrażnione. Zaczynamy szukać przyczyny. Dieta? Problemy z rówieśnikami? Presja nowych obowiązków? Wiecznie zatkany nosek uruchamia lawinę negatywnych konsekwencji dla rozwoju, nauki i zachowania.

Nos to inteligentny filtr i klimatyzator

Niezwykle zaawansowany system. Pełni trzy podstawowe funkcje: ogrzewa, nawilża i filtruje wdychane powietrze, zanim trafi do delikatnych płuc. Błona śluzowa nosa, bogato unaczyniona, to precyzyjny wymiennik ciepła. Gęsty śluz i mikroskopijne rzęski to żywy filtr. Wyłapuje kurz, pyłki, bakterie i wirusy.

Problem powstaje, gdy droga jest zablokowana. Organizm, zwłaszcza dziecka, włącza tryb awaryjny – zaczyna oddychać przez usta. To niefizjologiczny i szkodliwy sposób kompensacji. Oddychając przez usta, dostarczamy do gardła, krtani i płuc powietrze surowe: zimne, suche i pełne zanieczyszczeń. Wysuszamy i podrażniamy błony śluzowe. Utrata funkcji nosa to strata pierwszej, najważniejszej linii obrony organizmu.

To jednak dopiero początek. Współczesna nauka odkryła kolejny, fascynujący sekret w nosie.

  • Tlenek azotu (NO): W zatokach przynosowych podczas fizjologicznego oddychania przez nos produkujemy w niewielkich ilościach gaz – tlenek azotu. Związek rozszerza naczynia krwionośne i oskrzela. Według badań poprawia dystrybucję i przyswajanie tlenu w organizmie nawet o 10-15%. Ma też silne, udowodnione działanie antywirusowe i antybakteryjne. Dziecko, kiedy oddycha przez usta, całkowicie omija ten mechanizm.
  • Prawidłowy oddech a rozwój twarzoczaszki: Siły, jakie wywiera powietrze oraz prawidłowa pozycja języka (spoczywającego na podniebieniu twardym) stymulują harmonijny wzrost kości twarzoczaszki. Gdy dziecko przez lata oddycha przez usta, zaburza ten mechanizm. Może to rozwinąć tzw. „twarz adenoidalną” (od adenoidu, czyli trzeciego migdałka).

Główni podejrzani – co blokuje nos dziecka?

  • Przerost migdałka gardłowego („trzeci migdał”): Najczęstsza przyczyna problemów z oddychaniem u dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Migdałek gardłowy to skupisko tkanki chłonnej. W wyniku częstych infekcji lub predyspozycji genetycznych przerasta. Gdy jest zbyt duży, zatyka tylne nozdrza i uniemożliwia swobodny przepływ powietrza z nosa do gardła.
  • Przewlekły nieżyt nosa: Ciągły stan zapalny błony śluzowej nosa. Może mieć podłoże alergiczne (uczulenie na roztocza, pyłki, sierść) lub infekcyjne. Skutkuje permanentnym obrzękiem błony śluzowej i małżowin nosowych. Zwęża i tak już wąskie przewody nosowe dziecka.
  • Znaczne skrzywienie przegrody nosowej: Rzadsza przyczyna u małych dzieci. Skrzywienie, często skutek zapomnianego urazu, mechanicznie blokuje jeden lub oba przewody nosowe.

Od chrapania do walki o każdy oddech

Niedrożny nos w nocy to prawdziwe zagrożenie. Dziecko, zmuszone do oddychania przez usta, w pozycji leżącej, przy naturalnym zwiotczeniu mięśni, wchodzi na ścieżkę zaburzeń oddychania podczas snu (SDB – Sleep Disordered Breathing). Od łagodnych po bardzo groźne.

  • Chrapanie proste: Pierwszy, najłagodniejszy sygnał. Już samo w sobie świadczy, że przepływ powietrza napotyka opór.
  • Górno-opuszkowy zespół oporu oddechowego (UARS): Kolejny etap. Dziecko nie ma jeszcze pełnych bezdechów, ale wkłada większy wysiłek w każdy oddech. Dochodzi do niezauważalnych mikro-przebudzeń, które fragmentują sen i uniemożliwiają głęboką regenerację.
  • Obturacyjny bezdech senny (OBS) u dzieci: Najcięższa i najbardziej niebezpieczna postać. Drogi oddechowe, zwłaszcza na poziomie gardła (często współistnieje przerost migdałków podniebiennych), zapadają całkowicie. Dochodzi do pełnego zatrzymania oddechu na kilkanaście, a czasem nawet kilkadziesiąt sekund. Gwałtownie spada poziomu tlenu we krwi.

Sen dziecka powinien być czasem głębokiej regeneracji mózgu i ciała, nie podświadomą, wielogodzinną, wyczerpującą walką oddech.

Przełożenie na koncentrację, pamięć i naukę

To wszystko ma dewastujące konsekwencje w ciągu dnia, zwłaszcza w szkole. Mózg, zamiast w nocy odpoczywać, walczy o tlen.

Skutki w szkole są natychmiastowe i dotkliwe:

  • Dziecko ma ogromne trudności w skupieniu uwagi na lekcji. Umysł „zamglony”, nie potrafi śledzić toku myślenia nauczyciela.
  • Problemy z zapamiętywaniem nowego materiału. Informacje po prostu „wylatują” z głowy.
  • Gorsze wyniki w nauce, trudności z czytaniem, pisaniem i rozwiązywaniem zadań.

Niestety, takie dziecko jest uważane przez nauczycieli jako „leniwe”, „niezdolne” lub „nieuważne”. Nakładają presję, stosują kary, podczas gdy prawdziwa przyczyna problemów ma charakter czysto medyczny i leży zupełnie poza jego kontrolą.

Tu dochodzimy do wątku, który dla wielu rodziców może być prawdziwym odkryciem.

Błędna diagnoza ADHD: W przeciwieństwie do dorosłych, dzieci po niewyspanej nocy często reagują odwrotnie. Bywają nadpobudliwe, impulsywne, rozkojarzone i nie potrafią usiedzieć w miejscu.

Identyczne objawy: Należy to podkreślić z całą mocą: te symptomy są niemal identyczne z klasycznymi objawami zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, czyli ADHD. Dziecko z niedrożnością nosa i bezdechem otrzymuje etykietę ADHD. Na dodatek rozpoczyna niepotrzebne, obciążające leczenie farmakologiczne, podczas gdy prawdziwa przyczyna zostaje nierozpoznana.

Inne problemy behawioralne: Nieleczony bezdech u dzieci zwiększa drażliwości, wahania nastroju, nieuzasadnione wybuchy złości i agresji, a u innych, przeciwnie – apatię, wycofanie społeczne i objawy depresyjne.

Konsekwencje dla rozwoju fizycznego

Niedotlenienie ma również poważne konsekwencje dla rozwoju fizycznego dziecka.

  • Hormon wzrostu: Niezbędny dla prawidłowego wzrastania hormon wzrostu (GH) wydziela przysadka mózgowa. Robi to pulsacyjnie, a największe „wyrzuty” notujemy podczas fazy głębokiego snu. Przewlekłe zaburzenia oddychania zakłócają ten proces. Skutkiem może być wolniejszy wzrost i niższa masa ciała.
  • Inne problemy: Moczenie nocne (gdy nie ustępuje z wiekiem, jest wynikiem zwiększonej produkcji hormonu antydiuretycznego w odpowiedzi na nocny stres oddechowy), poranne bóle głowy oraz brak apetytu.

Rozwiązanie – jak laryngolog dziecięcy może pomóc?

Niepokojące wiadomości niosą też nadzieję. Wszystkie te problemy, o ile ich przyczyną jest niedrożność nosa, są w pełni odwracalne. Nowoczesna laryngologia dziecięca dysponuje bezpiecznymi i skutecznymi metodami leczenia.

  1. Świadoma obserwacja: Wszystko zaczynamy od Ciebie. Zacznij słuchać, jak dziecko oddycha w nocy. Przez nos czy przez usta? Czy chrapie? Nagraj telefonem fragment snu.
  2. Wizyta u laryngologa dziecięcego: Specjalista od całego spektrum problemów.
  3. Precyzyjna diagnostyka:
    • Endoskopia nosogardła: Krótkie, niemal bezbolesne badanie przez nos za pomocą cieniutkiej kamerki. Ocenia wielkość trzeciego migdałka i stopień blokady dróg oddechowych.
    • Badanie snu (polisomnografia) W razie wątpliwości lub w cięższych przypadkach, obiektywnie potwierdza i mierzy liczbę bezdechów.
  4. Krok 4: Skuteczne leczenie:
    • Adenotomia (usunięcie trzeciego migdałka): Jeśli przyczyną jest przerośnięty trzeci migdał, jego usunięcie jest prostą, bezpieczną i skuteczną operacją, która w większości przypadków przynosi niemal natychmiastową i spektakularną poprawę. Dziecko już pierwszej nocy po zabiegu zaczyna spać spokojnie, z zamkniętymi ustami, a problemy dzienne – nadpobudliwość, problemy z koncentracją – zaczynają stopniowo ustępować.
    • W zależności od przyczyny, lekarz może również zalecić tonsillotomię (zmniejszenie migdałków podniebiennych), konchoplastykę (plastykę małżowin nosowych) albo leczenie alergii.

Kiedy do laryngologa? Lista sygnałów alarmowych dla rodzica

  • Dziecko oddycha przez otwarte usta.
  • Chrapie w nocy regularnie, głośno i nieregularnie.
  • Obserwujesz niepokojące przerwy w oddychaniu podczas snu.
  • Jest nadpobudliwe, rozkojarzone, ma problemy z koncentracją i nauką.
  • Często choruje na infekcje ucha (wysiękowe zapalenie), gardła, krtani lub oskrzeli.
  • Ortodonta stwierdził wady zgryzu lub nieprawidłowy rozwój twarzoczaszki.

Przewlekła niedrożność nosa u dziecka to nie „taka uroda” ani „coś, z czego wyrośnie”. To poważny problem medyczny o szerokich i dalekosiężnych konsekwencjach. Rzutuje na całe życie – od jakości snu, przez wyniki w nauce i zachowanie, po zdrowie ogólnoustrojowe i prawidłowy rozwój fizyczny. Uważna, świadoma obserwacja rodzica i konsultacja z dobrym laryngologiem dziecięcym to pierwszy i najważniejszy ruch. To od czujności zależy, czy przerwiemy błędne koło.

Bibliografia:

https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7557559

https://www.mdpi.com/1420-3049/27/7/2337

 

—

Artykuł zewnętrzny